Gemeente

1.1. Gemeentewet

De Gemeentewet regelt de organisatie, taken en bevoegdheden van gemeenten. Het vormt de juridische basis voor het lokale bestuur in Nederland en biedt een kader voor de werking van gemeentelijke organen, zoals de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders (B&W), en de burgemeester. De bevoegdheden van de belangrijkste organen binnen de gemeente worden hieronder toegelicht.

1.2. Bevoegdheden van organen

1.2.1. Gemeenteraad

Raadsleden hebben het recht om zelf voorstellen voor nieuwe verordeningen of andere besluiten in te dienen. De raad bepaalt hoe deze voorstellen worden ingediend en behandeld en zorgt ervoor dat het college de kans krijgt om zijn wensen en bedenkingen kenbaar te maken voordat een besluit wordt genomen. Bovendien kunnen raadsleden wijzigingen voorstellen op ontwerp-verordeningen die op de agenda van de raadsvergadering staan.

Een cruciale taak van de raad is het creëren van verordeningen die nodig zijn voor het goed functioneren van de gemeente. Dit omvat ook de bevoegdheid om verordeningen vast te stellen die toezichthouders of opsporingsambtenaren de mogelijkheid geven om zonder toestemming woningen binnen te treden, bijvoorbeeld voor handhaving van de openbare orde of veiligheid.

De raad stelt ook regels vast over de manier waarop inwoners en belanghebbenden bij de voorbereiding van gemeentelijk beleid worden betrokken. Dit inspraakproces geeft de inwoners de mogelijkheid om hun mening te geven en invloed uit te oefenen op het gemeentebeleid.

Een specifieke bevoegdheid van de raad is het reguleren van bedrijfsmatige activiteiten zoals prostitutie. De raad kan verordeningen vaststellen die bepalen hoe dergelijke activiteiten mogen plaatsvinden en kan toezichthouders de bevoegdheid geven om ook van minderjarigen identificatie te eisen bij toezicht op deze regels.

In situaties waarin de openbare orde wordt bedreigd door de aanwezigheid van wapens kan de raad de burgemeester de bevoegdheid geven om gebieden aan te wijzen als veiligheidsrisicogebied. Dit gebeurt na overleg met de officier van justitie en moet beperkt blijven in duur en omvang. De burgemeester moet de raad en de officier van justitie op de hoogte stellen van dergelijke aanwijzingen en ze intrekken zodra de dreiging is geweken.

Daarnaast kan de raad de burgemeester de bevoegdheid geven om voor bepaalde perioden camera’s in te zetten voor toezicht op openbare plaatsen. De burgemeester bepaalt, na overleg met de officier van justitie, waar en hoe lang deze camera’s actief zijn. De beelden mogen alleen worden gebruikt voor handhaving van de openbare orde en moeten na maximaal vier weken worden vernietigd, tenzij ze nodig zijn voor strafrechtelijke opsporing.

De gemeenteraad heeft verschillende bevoegdheden die een belangrijke rol spelen in het handhaven van de openbare orde en het tegengaan van overlast. Eén van deze bevoegdheden betreft het kunnen vaststellen van verordeningen die bepalen dat bewoners of gebruikers van een woning of bijbehorend erf ervoor moeten zorgen dat er geen ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden wordt veroorzaakt door gedragingen in of rondom die woning.

Bij overtreding van deze verordeningen kan de burgemeester, volgens de door de raad vastgestelde regels, bestuursdwang toepassen als er geen andere geschikte manieren zijn om de hinder te stoppen. In ernstige gevallen kan de burgemeester zelfs een tijdelijk verbod opleggen om aanwezig te zijn bij de woning of het erf.

Daarnaast kan de gemeenteraad straf stellen op overtreding van gemeentelijke verordeningen, met een maximum van drie maanden hechtenis of een geldboete van de tweede categorie. Voor specifieke overtredingen, zoals het verkeerd parkeren op bepaalde terreinen, zijn de regels uit de Wegenverkeerswet van toepassing.

De burgemeester kan ook bevoegdheden krijgen om groepen personen tijdelijk op een aangewezen plaats te doen ophouden als zij groepsgewijs de openbare orde verstoren of gevaar veroorzaken. Dit kan maximaal twaalf uur duren en moet noodzakelijk zijn om herhaling te voorkomen.

Voor gedragingen die overlast veroorzaken in de openbare ruimte, kan de raad een bestuurlijke boete invoeren. Deze boetes worden opgelegd door het college of de burgemeester, afhankelijk van wie de regels handhaaft. De hoogte van de boetes wordt bepaald door een algemene maatregel van bestuur, waarbij voor personen onder de zestien jaar de boete gehalveerd wordt.

Bij constatering van overtredingen maakt een bevoegde buitengewoon opsporingsambtenaar een rapport op en reikt dit uit aan de overtreder. De beschikking tot oplegging van een boete wordt naar het opgegeven of in de basisregistratie vermelde adres gestuurd. Tegen deze beschikkingen kan beroep worden ingesteld bij de rechtbank, waar de kantonrechter de zaak behandelt.

Verder heeft de gemeenteraad het recht om onderzoek te doen naar het door het college of de burgemeester gevoerde bestuur. Dit gebeurt door een onderzoekscommissie, die de bevoegdheid heeft om inzage te vragen in alle relevante documenten en om getuigen en deskundigen op te roepen voor verhoor. Deze commissie kan ook verhoren onder ede afnemen.

De gemeenteraad kan ook samen met andere gemeenteraden of provinciale staten onderzoek instellen naar het bestuur van gemeenschappelijke regelingen. Hierbij wordt een gemeenschappelijke onderzoekscommissie ingesteld, bestaande uit leden van de deelnemende organen.

Getuigen en deskundigen die door de onderzoekscommissie worden opgeroepen zijn verplicht te verschijnen en mee te werken. Ze hebben echter het recht om zich te verschonen van getuigenis als dit hun beroepsgeheim zou schenden of als het openbaar belang in het geding is.

Al deze regels en bevoegdheden zijn bedoeld om de gemeenteraad en burgemeester in staat te stellen effectief toezicht te houden op de naleving van lokale verordeningen en de handhaving van de openbare orde, waarbij rekening wordt gehouden met de rechten van de betrokken burgers en de noodzaak om de gemeenschap te beschermen tegen overlast en gevaar.

1.2.2. College van B&W

Het college van burgemeester en wethouders (B&W) beschikt over diverse belangrijke bevoegdheden en taken, vastgelegd in de Gemeentewet. Ten eerste voert het college het dagelijks bestuur van de gemeente, tenzij specifieke taken zijn toegewezen aan de gemeenteraad of de burgemeester. Daarnaast bereidt het college beslissingen van de gemeenteraad voor en voert deze uit, behalve als dit de verantwoordelijkheid van de burgemeester is.

Het college stelt ook regels vast voor de ambtelijke organisatie van de gemeente, met uitzondering van de organisatie van de griffie. Bovendien neemt het besluiten over privaatrechtelijke rechtshandelingen van de gemeente. Op juridisch gebied kan het college namens de gemeente, het college zelf, of de gemeenteraad rechtsgedingen, bezwaarprocedures of administratieve beroepsprocedures voeren en voorbereidingen daarvoor treffen.

Een andere belangrijke taak van het college is de verantwoordelijkheid voor de voorbereiding van civiele verdediging en het instellen, afschaffen of veranderen van jaarmarkten of gewone marktdagen. Verder kan het college besluiten tot de oprichting van en deelneming in stichtingen, vennootschappen, verenigingen en andere entiteiten, mits dit in het openbaar belang is. Deze besluiten worden pas genomen na overleg met de gemeenteraad.

Het college neemt ook alle noodzakelijke maatregelen om verjaring of verlies van rechten of bezit te voorkomen, zelfs voordat er is besloten tot een rechtsgeding. Bevoegdheden kunnen worden overgedragen aan een door het college ingestelde bestuurscommissie, tenzij de aard van de bevoegdheid zich daartegen verzet. Voordat dit besluit wordt genomen, moet de gemeenteraad zijn wensen en bedenkingen kunnen kenbaar maken.

Het college kan een politieambtenaar machtigen om namens het college besluiten te nemen of andere handelingen te verrichten. Bovendien kan het college één of meer leden machtigen om bepaalde bevoegdheden uit te oefenen, mits de onderliggende regelgeving dit toestaat. Deze bevoegdheden worden uitgeoefend uit naam en onder verantwoordelijkheid van het college.

Ten slotte is het college, samen met de afzonderlijke leden, verantwoording schuldig aan de gemeenteraad over het gevoerde bestuur. Het college verstrekt alle informatie die de raad nodig heeft voor zijn taakuitoefening, tenzij dit in strijd is met het openbaar belang. Informatie over bepaalde bevoegdheden, zoals privaatrechtelijke rechtshandelingen, juridische procedures, civiele verdediging en markten, wordt vooraf aan de gemeenteraad gegeven indien daarom wordt verzocht of als de handelingen ingrijpende gevolgen hebben. In noodgevallen wordt de raad zo spoedig mogelijk geïnformeerd.

1.2.3. Burgemeester

De burgemeester heeft specifieke bevoegdheden en taken die zijn vastgelegd in de Gemeentewet. Zo houdt hij toezicht op de tijdige voorbereiding, vaststelling en uitvoering van het gemeentelijk beleid en zorgt hij voor goede samenwerking met andere gemeenten en overheden. De burgemeester bevordert de kwaliteit van burgerparticipatieprocedures en zorgt voor een zorgvuldige behandeling van bezwaarschriften en klachten.

Daarnaast vertegenwoordigt de burgemeester de gemeente zowel in als buiten rechte en kan hij deze vertegenwoordiging delegeren aan een ander. Hij is verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde en kan hierbij gebruik maken van de politie. Bij verstoringen van de openbare orde of bij ernstige vrees daarvoor, kan de burgemeester noodzakelijke bevelen geven om de orde te handhaven. Ook kan hij specifieke bevelen geven aan individuen die de openbare orde ernstig hebben verstoord.

Verder is de burgemeester belast met het toezicht op openbare samenkomsten, vermakelijkheden en publiek toegankelijke gebouwen en kan hij bevelen geven die nodig zijn voor de bescherming van veiligheid en gezondheid. Hij kan besluiten tot het sluiten van woningen of lokalen als er sprake is van ernstige verstoring van de openbare orde.

In spoedeisende situaties kan de burgemeester gebieden aanwijzen als veiligheidsrisicogebieden, waar speciale bevoegdheden van toepassing zijn om de openbare orde te handhaven. Bij ernstige wanordelijkheden of rampen kan de burgemeester alle nodige bevelen geven, zelfs als dat betekent dat van sommige wettelijke voorschriften wordt afgeweken. Hij kan ook tijdelijk groepen personen ophouden als dat noodzakelijk is voor de ordehandhaving.

De burgemeester kan bevoegdheden delegeren aan een bestuurscommissie, tenzij de aard van de bevoegdheid zich daartegen verzet. Hij is aan de gemeenteraad verantwoording schuldig over zijn bestuur en moet de raad voorzien van alle benodigde inlichtingen, tenzij dit in strijd is met het openbaar belang.

1.3. Rekenkamer

De rekenkamer heeft als taak om de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het gemeentelijk beleid te onderzoeken. Hierbij controleert de rekenkamer niet de jaarrekening, maar richt ze zich op hoe effectief en efficiënt het beleid wordt uitgevoerd. Op verzoek van de gemeenteraad kan de rekenkamer specifieke onderzoeken uitvoeren. Tijdens haar onderzoeken kan de rekenkamer gebruik maken van resultaten van eerdere controles door andere instanties, maar ze behoudt altijd het recht om zelf aanvullend onderzoek te doen.

Om haar taak goed te kunnen vervullen, heeft de rekenkamer toegang tot alle documenten die bij het gemeentebestuur berusten en die zij nodig acht. Het gemeentebestuur is verplicht om desgevraagd alle benodigde inlichtingen te verstrekken. Wanneer de administratie aan een derde partij is uitbesteed, heeft de rekenkamer ook toegang tot die administratie.

De rekenkamer heeft bovendien bevoegdheden ten aanzien van specifieke instellingen, zoals openbare lichamen, vennootschappen waarin de gemeente een aanzienlijk belang heeft en rechtspersonen of bedrijven die subsidie, leningen of garanties van de gemeente ontvangen. In deze gevallen kan de rekenkamer aanvullende inlichtingen inwinnen, ontbrekende documenten opeisen en indien nodig direct onderzoek bij deze instellingen uitvoeren.

Alle bevindingen en oordelen van de rekenkamer worden vastgelegd in rapporten. Deze rapporten bevatten geen vertrouwelijke gegevens. Voordat een rapport definitief wordt vastgesteld, krijgt het onderzochte orgaan de gelegenheid om op de bevindingen en voorlopige conclusies te reageren. Na de vaststelling van het rapport worden de bevindingen, opmerkingen en eventuele voorstellen meegedeeld aan de gemeenteraad en het college. Hierbij kan de rekenkamer ook voorstellen doen voor verbeteringen. De rapporten en de jaarlijkse verslagen over de werkzaamheden van de rekenkamer worden openbaar gemaakt.

Elk jaar moet het college aan de raad een overzicht sturen van de voorstellen die de rekenkamer heeft gedaan, inclusief het standpunt van het college en de opvolging van de voorstellen. Zo wordt er gezorgd voor transparantie en verantwoording over het gevoerde beleid en de controle daarop.